Anne babalar olarak sormamız gereken ikinci soru “Peki içinde bulunduğumuz ortam ve çevre istediğimiz değerlere sahip çocukları yetiştirmek için uygun mu?” Her şeyi çocuklarımız adına düşünüp yaparken sorumluluk sahibi olabilecekler mi? Bu kadar şiddeti televizyonlarda seyrederken barışcıl olabilecekler mi? Aşırı koruma ve müdahaleci davranırken özgüvenleri gelişecek mi? Biz şimdi onlar mutlu olsun, üzülmesinler diye uğraşırken, onlar mücadele etmeden mutlu olabilecekler mi? …
Değerler davranışlarımıza yön veren standartlardır. Hayatımızın her yerinde her zaman zihnimizdeki çeşitli değerlerle harekete geçeriz. Bu nedenle değerler, tutum ve davranışlarımızla yakından ilişkilidir, onlara yön verir. Sevgi, saygı, mutluluk, doğru davranış, insanlık onuru, dürüstlük, şiddetten kaçınma, hoşgörü vb. gibi temel insani değerler insanın en iyi tarafını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Kısacası; değerler sosyal yaşamımızı düzenler, kolaylaştırır. Ancak içinde yaşadığımız dünyada bazı değerler çok hızlı değişmektedir. Değişim kaçınılmazdır, ancak hızlı değişim bireylerin uyum sağlamasını zorlaştırabilir. Bu hızlı değişim artık kuşaklar arasında değil, aile içinde bile çatışmalara yol açmaktadır.
Artık insanların sosyal çevresinde sadece aile değil, televizyon, bilgisayar oyunları, sinema, dergi, internet, oyuncaklar ve reklamlar aracılıyla bütün dünya çocuklarımızın sosyal çevresi olmuştur. Aile ve okul tarafından verilen değerlerle televizyon ve dış dünyanın verdiği değerler çoğu zaman farklılık göstermektedir. Bu noktada anne babaların işleri daha da zorlaşmaktadır. Hızlı ve baş döndürücü şekilde değişim içinde olan değerler, bunlarla baş etmek zorunda kalan ve değer karmaşası yaşayan çocuklar için değer aktarımı çok daha önemli bir hale gelmiştir.
Değerler nasıl öğrenilir?
Değerlerin öğrenilmesi sosyal bir öğrenmedir. Çocuğun gördüğü ilk sosyal kurum aile olduğu için çocuğun değer sisteminin oluşmasında aile önemli bir yere sahiptir. Ailede değerler model alma ve anne babayı taklit etme şeklinde oluşmaya başlar. Çocukların davranış ve tutumlarının sonucunda çevrelerinden gördükleri tepki ve yorumlarla gelişir. Geçmişte değerlerin çoğu aile içinde yaşantı ile aktarılırken, artık sadece yaşantı yeterli olmamakta anne babaların bu konuda bilinçli çaba sarf etmeleri gerekmektedir.
Değerleri kazandırmada etkili olmak için:
• Anne babalık amaçlarınızı belirleyebilirsiniz. Ailenizde sizin için önemli olan değerler neler? Çocuğunuzun hangi değerleri benimsemesini istersiniz? Sizin için önemli olan davranışlar ve ilkeleri belirleyebilirsiniz. Bunları düşünüp, yazabilirsiniz.
• Belirlediğiniz değerleri çocuğunuzun kazanması yönünde neler yaptığınızı düşünebilirsiniz.
• Ailenizin değerleri ve önceliklerini çocuklarınızın yanında sıklıkla konuşabilirsiniz. İstediğiniz davranışları açıklayarak net anlamalarını sağlayabilirsiniz.
• Çocuklarınızda görmek istediğiniz davranışları, değerleri ve inançları öncelikli olarak sizler model olabilirsiniz.
• Çocuğunuzla seyrettiği çizgi film, reklam veya oynadığı bilgisayar oyunları hakkında konuşabilirsiniz. Çocuğunuzun bunlarda ne anladığı ve gerçek dünya hakkında konuşabilirsiniz.
• Çocuklarınızı dinleyerek ve söylediklerini anlamaya çalışarak onlara ne kadar önem verdiğinizi gösterebilirsiniz.
• Çocuk kitapları okuyabilir, çocuk filmleri izleyebilirsiniz. Çocukların oyun ve oyuncaklarıyla oynayarak onları daha fazla anlama ve paylaşımda bulunma fırsatı bulabilirsiniz.
• Yanlış davranışlarına daha az tepkisel davranabilir, çözümler bulma üzerine yoğunlaşabilirsiniz.
• Çocuklarınızın olumlu davranışlarını yüreklendirebilirsiniz.
• Çocuğun olgunluk seviyesi ve yaşına uygun kararları alması yönünde fırsatlar verebilir, böylece kişisel kontrolün gelişmesini sağlayabilirsiniz.
• Televizyondan ve bilgisayardan uzak faaliyetlerle zaman geçirmeleri için yönlendirebilir ve gelişimsel oyunlar oynaması konusunda destekleyebilirsiniz.
Kaynakça:
Bölükbaşı, Beyza. Çocuk ve Aile, Hayat yayıncılık, İstanbul 2004
Atabek, Erdal. Hayatımız ve Değerlerimiz, Cumhuriyet Kitapları,1999
Bluesteın, Jane. Ana Babaların Yapması ve Yapmaması Gerekenler, hyb yayıncılık.
